Ọ̀rọ̀ Ìṣe – Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe Pẹ̀lú Àpẹẹrẹ

Back to: Yoruba SS2

Ẹ káàbọ̀ ọmọ mi olólùfẹ́,
Ọmọ Yorùbá àtàtà, ṣé aláàyè ni ẹ? Ó dájú pé ìwọ ti jẹun, tí o sì ti fọ́ ẹnu, kí a le kó ẹ̀kọ́ pẹ̀lú ọkàn àtàwọn etí tí ń gbọ́ dáadáa. Lónìí, a máa kọ́ nípa ọ̀rọ̀ ìṣe – àwọn ọ̀rọ̀ pàtàkì tí kò sí nípa ẹ̀kọ́ Yorùbá.

Ṣé o mọ̀ pé gbogbo ohun tí a bá ṣe, a máa sọ̀rọ̀ rẹ pẹ̀lú ọ̀rọ̀ ìṣe? Bí a ṣe ń rìn, bí a ṣe ń jẹun, bí a ṣe ń sun, gbogbo wọn ni ọ̀rọ̀ ìṣe ń ṣàpẹẹrẹ. Ọ̀rọ̀ ìṣe jẹ́ ọkan pataki jùlọ nínú gírámà Yorùbá nítorí pé wọ́n ń sọ ìṣe, ìdíṣe, tàbí ìhùwàsí ẹni.

Kí ni Ọ̀rọ̀ Ìṣe?
Ọ̀rọ̀ ìṣe ni ọ̀rọ̀ tó ń fi ìṣe tàbí ìbànújẹ̀ ènìyàn tàbí ẹ̀dá mìíràn hàn. Wọ́n tún lè fi ìṣẹ̀lẹ̀ tàbí iṣẹ́ tó ń wáyé lọ́pọ̀ yàtò sí ẹni. Àpẹẹrẹ ọ̀rọ̀ ìṣe ni: jẹun, sun, rìn, bínú, rẹ̀rìn-ín, ṣe, ra, kó, sùn, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.

Ìyàtọ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe:
Ọ̀rọ̀ ìṣe le jẹ́:

1. Ìṣe Gidi (ìṣe tó ń ṣẹlẹ̀): jẹun, sun, kó, ra
2. Ìṣe Ikanra (ìṣe tó fi ìmúlòlùfẹ́ tàbí ìkanra hàn): fẹ́, nífẹ̀ẹ́, bẹ̀rù
3. Ìṣe Ìmọ̀lára (tó fi inú ẹni hàn): bínú, yáyà, dùn

Àpẹẹrẹ:
– Mo n jẹun lójò yẹn.
– A rìn lọ sí ojú-ọ̀nà.
– Wọ́n sun lẹ́yìn ìṣẹ́ ọjọ́.

Kí Lọ Túmọ̀ sí Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe?
Ìtúpalẹ̀ jẹ́ pé a kó ọ̀rọ̀ náà yà, a kàn án, ká le mọ ibi tí wọ́n ti wá, ohun tí wọ́n túmọ̀ sí, àti ipa tí wọ́n ń kó nínú gbolohun.

Àpẹẹrẹ Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe:
Gbolohun: Mo ń kọ́wé.
– “Mo” – orúkọ ara ẹni
– “ń kọ́” – ọ̀rọ̀ ìṣe (ṣe iṣẹ́ ìkọ̀wé)
– “wé” – ohun tí ó ń ṣe.

Gbolohun: Tolu fẹ́ ọmọ náà.
– “Tolu” – orúkọ
– “fẹ́” – ọ̀rọ̀ ìṣe (tó fi inú hàn)
– “ọmọ náà” – ẹni tí ó nífẹ̀ẹ́ sí.

Kí ni Kókó yìí fi kọ́ wa?
Ẹ̀kọ́ yìí ń kọ́ wa pé, ọ̀rọ̀ ìṣe jẹ́ ohun tí kò gbọ́dọ̀ yà kúrò nínú gbolohun Yorùbá. Kò sí gbolohun tí ó pé láì ní ọ̀rọ̀ ìṣe nínú rẹ̀. Wọ́n máa sọ ohun tó ṣẹlẹ̀, ohun tí a ṣe, tàbí ìmọ̀lára.

Ìdánwò Kékèké:

1. Kí ni ọ̀rọ̀ ìṣe?
2. Ṣàlàyé ìyàtọ̀ tó wà láàárín “sun” àti “fẹ́.”
3. Túpalẹ̀ gbolohun yìí: “Àdìgbà ń rẹrin.”

Ìfaramọ́ àti Ìlérí:
Ìwọ ti kó ìmọ̀ tó dá lórí ọ̀rọ̀ ìṣe lónìí. Ẹ̀kọ́ kì í pé tán lórí gírámà Yorùbá, ṣùgbọ́n pẹ̀lú rẹ̀, o máa ní agbára láti kọ́, ka àti sọ Yorùbá gẹ́gẹ́ bí ọmọ àgbà. Tẹ̀síwájú ní kíkó ẹ̀kọ́ pẹ̀lú Afrilearn. A fẹ́ràn rẹ, a sì mọ̀ pé ìwọ yóò ṣàǹfààní púpọ̀!