Back to: Yoruba SS2
Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe (Verb Analysis)
Ẹ káàbọ̀ ọmọ mi atọwọ́dọwọ́ ẹ̀kọ́,
Ó dájú pé o ti yára ṣètò ara rẹ fún ẹ̀kọ́ ọjọ́ títí. Mo mọ̀ pé o nífẹẹ́ láti mọ̀ síi nípa Yorùbá àti gbogbo ohun tó ní í ṣe pẹ̀lú rẹ. Lónìí, a máa ka ẹ̀kọ́ tó ṣe pàtàkì jùlọ nínú gírámà Yorùbá — Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe. Ọ̀rọ̀ ìṣe ni ọkàn àtàrí gbogbo gbolohun. Láìsí rẹ̀, kò sí ìlòhùn tí yóò pé.
Kí ni Ọ̀rọ̀ Ìṣe?
Ọ̀rọ̀ ìṣe ni ọ̀rọ̀ tó ń fi ìṣe, ìbànújẹ, ìyọ̀nú, ìbànújẹ, tàbí ìfarahàn èdá lórí nkan hàn. Ní ṣókí, ọ̀rọ̀ ìṣe jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ń fi ìṣe ènìyàn, ẹranko, tàbí ohun ọ̀hún ṣàfihàn. Àpẹẹrẹ: jẹun, ṣiṣẹ́, sùn, sáré, bẹ̀rẹ̀, pa, fo, gbé, bọ̀, wọ̀.
Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣe
Ní Yorùbá, a túpalẹ̀ ọ̀rọ̀ ìṣe gẹ́gẹ́ bíi:
- Ìpinnu Àkókò – Yàtọ̀ sí àwọn àkókò mẹ́ta:
– Àkókò Tí ó ti kọjá (Past Tense): Mo jẹun lánàá.
– Àkókò Tí ó wà (Present Tense): Mo ń jẹun báyìí.
– Àkókò Tí yóò wá (Future Tense): Mo máa jẹun lọ́la. - Ìrú ìṣe – Bí àpẹẹrẹ:
– Ìṣe gidi: Mo sọ òtítọ́.
– Ìṣe àṣekára: Wọ́n fọ aṣọ pẹ̀lú agbára.
– Ìṣe ọpọlọ: Ọmọ náà ronú déédé.
– Ìṣe tí kì í hàn gbangba: Ó ní inú dùn. - Ọ̀rọ̀ Ìṣe Tí ó Ní Àfikún: Àwọn ọ̀rọ̀ bí ń, máa, ti ń ṣe àfikún sí ọ̀rọ̀ ìṣe:
– Ó ń sáré
– Wọ́n ti ṣiṣẹ́
– A máa kó ilé
Àpẹẹrẹ Kékèké:
– Ade ń kọ́ iwe.
– Bọ́lá ti lọ sí ilé ìkàwé.
– Ọmọ náà máa sùn lẹ́yìn onjẹ.
– Wọ́n fọ àpótí náà pẹ̀lú agbára.
Kí ni ìtúpalẹ̀ ọ̀rọ̀ ìṣe ṣe fún wa?
– Ó jọ ká lè dá gbolohun pọ̀ dáadáa.
– Ó ràn wa lọ́wọ́ láti mọ àkókò tí ìṣe ṣe ṣẹlẹ̀.
– Ó mú kí a lè sàlàyé ohun tó ṣẹlẹ̀ tàbí ohun tí a fé ṣe.
Ìdánwò Kékèké:
- Kí ni ìtumọ̀ ọ̀rọ̀ ìṣe?
- Pín ọ̀rọ̀ ìṣe tó wà nínú gbolohun yìí: “Mo ti ṣiṣẹ́ lónìí.”
- Darúkọ àkókò mẹ́ta tí ọ̀rọ̀ ìṣe le ni.
- Ṣe àtúpalẹ̀ ọ̀rọ̀ ìṣe nínú gbolohun yìí: “Wọ́n ń fọ aṣọ níta.”
Ìfaramọ́ àti Ìtìlẹ̀yìn:
Ọmọ mi, ó ṣeun tí o gbàgbé ohun tó wà yínú oyè rẹ fún ẹ̀kọ́ wa lónìí. Ẹ̀kọ́ yìí máa jẹ́ ká mọ bí a ṣe le sọ gbolohun dáadáa tí yóò dá ọkàn ènìyàn lórí. Má ṣe yára gbagbé pé Afrilearn wà pẹ̀lú rẹ lẹ́kọ̀ọ́kan, ká le kọ́ ọgbọn tó ní itẹ́síwájú. Kọ́ ẹ̀kọ́ lónìí, kó ayé rẹ dára lọ́la!