Ọ̀rọ̀-ìbànújẹ nínú ewì

Back to: Yoruba SS2

Ẹ káàárọ̀ ọmọ mi aláyọ̀ àti olóye!
Kí ló wáyé lónìí? Mo mọ̀ pé ìtara rẹ fún ẹ̀kọ́ ń lá àkúnya! Ọjọ́ yìí, a máa kọ́ nípa kókó kan tó wúlò gan-an ní èdè àti àṣà wa – ó jẹ́ apá pataki nínú ewì Yorùbá. A ń bá ọ sọ̀rọ̀ nípa “ọ̀rọ̀-ìbànújẹ nínú ewì”. Ẹ jẹ́ ká gbé e wá lẹ́nu àyà, kí a fọkàn tan ìtumọ̀ rẹ.

Kí ni ọ̀rọ̀-ìbànújẹ?
Ọ̀rọ̀-ìbànújẹ jẹ́ irú ọ̀rọ̀ tàbí gbolohun tí a máa ń lò nínú ewì láti ṣàfihàn ìbànújẹ, ìrònú, ìbànilẹ̀rù, àníyàn, tàbí àdánù. Kí á tó lè sọ pé ewì kan ní ọ̀rọ̀-ìbànújẹ, ó gbọdọ̀ ní àkòrí tí ń tàn-an pé ìbànújẹ kan wà níbẹ̀ – bíi pẹ̀lú ikú, ìyapa, ìfọ̀kànbalẹ̀ tó lọ́run, tàbí àríyànjiyàn tó dá lórí ikú olólùfé.

Àmúlò ọ̀rọ̀-ìbànújẹ nínú ewì
Ní àṣà Yorùbá, ọ̀rọ̀-ìbànújẹ máa ń jẹ́ kókó nínú ewì àkúnlẹ̀kùn, ewì oríkì, àti ewì ìrònú. Nígbà tí ìyá ọmọ bá kú, tàbí ẹni pataki bá kọjá lọ, àwọn oníkàkà òwe, akọ́ròyìn àti akéwì máa ń kó ewì tí yóò fi ìbànújẹ tí wọn ń rí han. Wọn máa ń lo ọ̀rọ̀ tó máa fa ẹ̀dùn ọkàn, tó ń rú kúrò lórí adúró ṣinṣin.

Àpẹẹrẹ ewì pẹ̀lú ọ̀rọ̀-ìbànújẹ:

“Ẹ gbọ́ ikú yìí o, ẹ gbọ́ òkú yìí o,
Ọmọ ọmọ ni mo bí,
Mo dákẹ́dákẹ́ ro ẹ̀mí rẹ,
Ó lọ bíi ojú omi tí ń ṣàn.”

Nínú ewì yìí, a lè rí pé akéwì ń sọ pé ọmọ tí wọ́n bí, tí wọ́n nífẹ̀é gan-an, ti kúrò lórí ayé. Ọ̀rọ̀ náà ń fìtàn ìbànújẹ hàn.

Àwọn irú ọ̀rọ̀ tí a máa ń lo:

• Ikú
• Ẹ̀kún
• Ìbànújẹ
• Ọmọ tí kú
• Àdánù
• Ẹ̀mí tí kọja lọ
• Ìrònú
• Ẹ̀rù ọkàn
• Òkun ìbànújẹ

Ìdí tí a fi máa ń lo ọ̀rọ̀-ìbànújẹ:

1. Láti fi hàn pé a ní inú dùn sí ìṣẹ̀lẹ̀ tó ṣẹlẹ̀
2. Láti sọ ìrònú àti ìmọ̀lára wa
3. Láti fi ṣe àkíyèsí ikú ẹnìyàn pàtàkì
4. Láti kọ́ àwọn aráyé pé ìbànújẹ jẹ́ apá kan nínú ìgbésí ayé
5. Láti fi gbé ẹ̀sùn lórí èèyàn tàbí àjọṣe tó fà ìrònú

Àpẹẹrẹ tó rọrùn:
Rántí ọjọ́ tí ìlú kan fi kúnú pé adarí rere wọn ti kú. Akéwì kan kọ ewì pé:

“Ìlú gbẹ̀, òjò ò rọ,
Ẹ̀fúùfù fọ́, ìwọ ọmọ aláṣẹ dákẹ́.”

Nínú ẹ̀sẹ̀ yìí, ìpẹ̀yà àti ìbànújẹ fi ara hàn, kó sí dídákẹ̀ nítorí ikú olólùfé.

Akopọ:
Lónìí, a ti kó ọ̀rọ̀-ìbànújẹ nínú ewì jáde, a ti mọ ìtumọ̀ rẹ, àwọn apẹẹrẹ rẹ, àti ìdí tí a fi lo. A mọ̀ pé ewì kan lè dá lórí ìbànújẹ, a sì lè lo ọ̀rọ̀ tí ń fi ìrònú hàn láti kọ́ àwọn ẹlòmíràn.

Ìdánwò kékèké:

1. Kí ni ọ̀rọ̀-ìbànújẹ?
2. Mẹ́ta lára àwọn ọ̀rọ̀ tí a lè lo nínú ewì ìbànújẹ.
3. Kí ni àpẹẹrẹ ewì tí o mọ̀ tó ní ìbànújẹ?
4. Mẹ́ta nínú àwọn ìdí tí a fi lo ọ̀rọ̀-ìbànújẹ.

Ìfaradà àti Ìfaramọ́:
O ti fọkàn rẹ sílẹ̀, o sì ti fi àkíyèsí hàn pé o nífẹẹ̀ sí èdè rẹ. Ọmọ Yorùbá rere, ma ṣe gbagbé pé àìmọ̀ lórí ohunkóhun kì í dá ẹ lórí. Jẹ́ kó o máa kó ìmọ̀ jọ lọ́jọ́ kọọkan pẹ̀lú Afrilearn. Ẹ̀kọ́ ọ̀sẹ̀ tó ń bọ yóò túbò̀ dùn ju!