Ọ̀rọ̀ – Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣẹ̀ (Verb Analysis)

Back to: Yoruba SS2

Ẹ káàbọ̀ ọmọ mi olóyè tó fẹ́ kọ́ ẹ̀kọ́ dáadáa,
Ṣé o ti jéun? Mo mọ̀ pé o ti pé jùlọ fún ẹ̀kọ́ tuntun wa lónìí. Ó dájú pé o máa ní ayọ̀ pẹlu ẹ̀kọ́ tí a ní lónìí, torí pé a máa kọ́ nípa ọ̀rọ̀ tí a fi n sọ ohun tí ènìyàn, ohun tàbí ẹranko ṣe – a ń pè é ní Ọ̀rọ̀ Ìṣẹ̀. Ẹ̀kọ́ yìí ṣe pàtàkì gan-an nítorí pé kó si gbolohun tí a lè sọ tí a kì í fi ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ sí nínú rẹ̀.

Kí ni Ọ̀rọ̀ Ìṣẹ̀?
Ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ ni ọ̀rọ̀ tí a fi n sọ iṣẹ́ tàbí ìṣe tí ènìyàn, ẹranko tàbí ohun kan ń ṣe. Ó lè jẹ́ ìgbésẹ̀ kan bí “jẹ,” “sọ,” “rá,” “sọ̀rọ̀,” “gbọ́,” “fo,” àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.

Àpẹẹrẹ Kékèké:
– Ọmọ náà ń jẹun.
– Bàbá mi ra ọkọ tuntun.
– Adé sọ pé ó fẹ́ lọ sí ilé ìtura.
– Wọ́n fo aṣọ náà lójú omi.

Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Ìṣẹ̀
Láti mọ bí a ṣe lè tú ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ yè, a gbọ́dọ̀ mọ ẹ̀ka mẹ́ta pàtàkì tí a fi ń pin wọn:

1. Ìṣẹ̀ Ise (Action Verb):
   – Ó jẹ́ iṣẹ́ tí a lè rí tàbí gbọ́. Àpẹẹrẹ: rìn, kọ, fo, mú.
   – Àpẹẹrẹ: Ògá sọ̀rọ̀, Ẹ̀yin jẹun.

2. Ìṣẹ̀ Àǹfààní (Stative Verb):
   – Ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ tí kò ní ìgbésẹ̀ kedere, ṣùgbọ́n ó fi ìpò ènìyàn hàn. Àpẹẹrẹ: mọ̀, fẹ́, ní, fẹ́ràn.
   – Àpẹẹrẹ: Mo mọ̀ ẹ, Wọ́n ní ilé.

3. Ìṣẹ̀ Ọ̀rọ̀-ìse Àgbo (Phrasal Verb):
   – Ìbẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ pẹ̀lú àfikún ọ̀rọ̀. Àpẹẹrẹ: wọ inú, dá sílẹ̀, ráyà.
   – Àpẹẹrẹ: Ọmọ náà wọ inú ilé, Ayọ̀ dá sílẹ̀.

Àwọn àfihàn Ọ̀rọ̀ Ìṣẹ̀:
– Àkókò (Tense): Ó le jẹ́ àná (ṣe), lónìí (nṣe), tàbí ọ̀la (yóò ṣe).
– Ènìyàn (Person): Mo, o, ó, a, ẹ, wọ́n.
– Ipo ìṣe: ṣe, ti ṣe, ń ṣe, má ṣe, yóò ṣe

Àpẹẹrẹ Kúnrẹ́rẹ́:
– Adé máa kọ́ ìwé rẹ̀ lálẹ́.
– Tàíwò ti lọ sí ibi iṣẹ́.
– Ẹ̀gbọ́n mi máa jẹun ní kété tó padà.
– Wọ́n ń kọrin nílé ìjọsìn.

Kí ló jẹ́ kí ẹ̀kọ́ yìí ṣe pàtàkì?
– Ó ràn wa lọ́wọ́ láti dá gbolohun tó dáa pọ̀.
– Ó mú kí èdè wa ní ìtànjí àti ìmọ̀lára.
– Ó jọ ká lè sọ ohun tí ènìyàn tàbí ohun kan ṣe kedere.
– Ó kó àlàyé wa jọ kí ó ṣeé lóye dáadáa.

Ìdánwò Kékèké:

1. Ṣàlàyé ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ pẹ̀lú àpẹẹrẹ.
2. Mẹ́nuba ẹ̀ka mẹ́ta tí a fi n tú ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ yè.
3. Pin ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ tó wà nínú gbolohun yìí: “Ayọ̀ ń kọ orin.”
4. Kọ gbolohun tuntun kan tó ní ìṣẹ̀ àǹfààní.

Ìfaramọ́ àti Ìtìlẹ̀yìn:
Ẹ̀kọ́ lónìí fihan pé oríṣìíríṣìí ìṣe ni a lè sọ nínú Yorùbá, ká lè jẹ́ ọmọ tí ń sọ èdè rẹ dáadáa. Ọmọ mi, ranti pé bí o bá ní ìmọ̀ lórí ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀, gbogbo ọ̀rọ̀ rẹ yóò dáa, àti pé Afrilearn wà pẹ̀lú rẹ ní gbogbo ìgbà, ká lè ṣe rere sí i. Máa lo ọ̀rọ̀ ìṣẹ̀ rẹ dáadáa, ká lè sọ ohun tí a fẹ́ sọ kedere. Ẹ jọ̀ọ́, tẹ̀síwájú, ọmọ rere!