Ọ̀rọ̀ – Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Orúkọ (Noun Analysis)

Back to: Yoruba SS2

Ẹ káàbọ̀ ọmọ mi ọlọ́gbọ́n,
Báwo ni o ṣe wà lónìí? Mo mọ̀ pé ìmúra rẹ̀ tó pé ni mo rí lójú rẹ! Ẹ̀kọ́ wa lónìí yóò jẹ́ kí o mọ ohun tó dá gbogbo ọ̀rọ̀ pọ̀, kó o lè lò èdè Yorùbá rẹ dáadáa. A máa kọ́ nípa Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Orúkọ – èyí tó jẹ́ ìpilẹ̀ gírámà àti ọkàn gbogbo gbolohun.

Kí ni Ọ̀rọ̀ Orúkọ?
Ọ̀rọ̀ orúkọ ni ọ̀rọ̀ tí a fi n darukọ ènìyàn, ohun, ẹranko, ibi, àdúrà, ìṣẹ̀lẹ̀, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Orúkọ le jẹ́:
– Orúkọ ènìyàn: Àdìsá, Tàíwò, Sẹ̀yí
– Orúkọ ibi: Ilé, ọjà, ilé ìwé
– Orúkọ ohun: Aṣọ, bàtà, ibùsùn
– Orúkọ ẹranko: Ewúrẹ́, ẹṣin, ajá
– Orúkọ àbá (àìdánidán): ìfẹ́, ìbànújẹ, ìtàn, ìbànújé, ìrètí

Ìtúpalẹ̀ Ọ̀rọ̀ Orúkọ
Ní Yorùbá, a lè túpalẹ̀ orúkọ pẹ̀lú àwọn ẹ̀ka mẹta pàtàkì:

1. Ìpín Ọ̀rọ̀ Orúkọ gẹ́gẹ́ bíi Tó dájú tàbí Tó jẹ́ àìdájú:
   – Orúkọ Tó dájú: àwọn orúkọ tí a lè fi ọwọ́ kan, tí a rí. Àpẹẹrẹ: ìwé, àga, ilé
   – Orúkọ Tó jẹ́ àìdájú: àwọn tí a kì í fi ọwọ́ kan, wọ́n wà ní ọpọlọ ni. Àpẹẹrẹ: ìbànújẹ, ìrètí, ìfẹ́

2. Orúkọ Alákọ̀ọ́kọ àti Orúkọ Apẹyà:
   – Orúkọ Alákọ̀ọ́kọ: Àwọn tí ó ní orúkọ kàn ṣoṣo. Àpẹẹrẹ: Ọlábísí, Ìbàdàn
   – Orúkọ Apẹyà: Gbogbo orúkọ tí ó ń ṣe àfihàn gbogbo nkan yìí. Àpẹẹrẹ: ìwé, ọmọ, ilé

3. Ìtúpalẹ̀ Pẹ̀lú Aṣọyé/Apamọ́:
   – Ọ̀pọ̀ orúkọ ní Yorùbá ní àfihàn onírúurú. Bí àpẹẹrẹ:
   – Ọmọ – ẹni kẹ́ta, orúkọ ènìyàn
   – Ilé ìwé – ibi tí a ti ń kọ́ ẹ̀kọ́
   – Ìbànújẹ – ìmọ̀lára tí ó ń jẹ kó yá ọ lójú

Àpẹẹrẹ Kékèké:
– Ìyá mi lọ sí ọjà.
– Ọmọ náà jẹun lórí àga.
– Mo ní ìrètí pé mo máa kọja ìdánwò.
– Túnjí ni orúkọ ọ̀rẹ́ mi.

Kí nìdí tí ìtúpalẹ̀ orúkọ fi ṣe pàtàkì?
– Ó ràn wa lọ́wọ́ láti mọ ohun tí a ń sọ.
– Ó jọ ká lè lo ọ̀rọ̀ tọ́na nínú gbolohun.
– Ó jẹ́ kí a lè yàtọ̀ sí àwọn ẹ̀ka ọ̀rọ̀ míì.
– Ó ràn wa lọ́wọ́ láti dá gbolohun kúnlẹ̀ pẹ̀lú ìmúlò tó péye.

Ìdánwò Kékèké:

1. Kí ni ìtumọ̀ ọ̀rọ̀ orúkọ?
2. Mẹ́nuba ẹ̀ka mẹta tí a le fi túpalẹ̀ orúkọ.
3. Yàtọ̀ orúkọ alákọ̀ọ́kọ sí orúkọ apẹyà pẹ̀lú àpẹẹrẹ.
4. Ṣàlàyé bí ìbànújẹ ṣe jẹ́ orúkọ àìdájú.

Ìfaramọ́ àti Ìtìlẹ̀yìn:
Báwo ni o ṣe rí ẹ̀kọ́ wa lónìí? Mo mọ̀ pé o ti lóye ohun tó jẹ́ orúkọ báyìí. Má gbàgbé pé orúkọ ni ìdí gbogbo ọ̀rọ̀. Bí o bá mọ bí o ṣe le lò orúkọ dáadáa, ẹ̀dá Yorùbá rẹ yóò lẹ́wa jùlọ. Afrilearn yóò máa bá ọ lọ ní gbogbo ìpẹ̀yà ẹ̀kọ́ rẹ. Máa lọ síwájú, ọmọ rere!