Back to: Yoruba JSS 3
Ẹ káàbọ̀ sí kíláàsì!
Báwo ni o ṣe wà lónìí, ọmọ mi? Mo mọ̀ pé o ti ṣètò ara rẹ̀ fún ẹ̀kọ́ tó yóò fi mọ́ ọ́ dáadáa. Lónìí, a máa kẹ́kọ̀ọ́ àwọn fonolọ́jì tí a ti kọ́ tẹ́lẹ̀ nínú Èdè Yorùbá, yóò jẹ́ àtúnyẹ̀wò tó fún ọ láyè láti rántí, yọrísírẹ́, àti mọ̀ bí èdè wa ṣe ní ìlànà tó dá lórí ẹ̀rọ-ọrọ.
EDE – Atúnyẹ̀wò Fonolọ́jì Èdè Yorùbá
ASA – Ipàrọ̀jé Ati Isùnki
LITIRẸSO – Àwọn Ewì Alóhùn Tí ó Jẹ́mọ́ Esìn Abáláyé: Ifá, Ṣàngó Pípè
EDE – Atúnyẹ̀wò Fonolọ́jì Èdè Yorùbá
Fonolọ́jì ni kóhun tí ó ní ṣe pẹ̀lú bí a ṣe ń sọ̀rọ̀ – ìtẹ̀ sí àwọn àmì ohùn àti ohun tí a ń sọ. Ní Èdè Yorùbá, ó ṣe kókó kí a mọ bí a ṣe ń fi àwọn fáwọ̀n (consonants), fawẹ́lì (vowels), àmì ohùn (tones), àti ìsọdipúpọ̀ (sound combinations) ṣe papọ̀.
Fawẹ́lì méje ni Èdè Yorùbá: a, e, ẹ, i, o, ọ, u
Fáwọ̀n pẹ̀lú ni: b, d, f, g, gb, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ṣ, t, w, y.
Àmì Ohùn méta lo wà: ohùn gígá (´), ohùn àárín (àìsí àmì), ohùn kìkì (̀)
Àpẹẹrẹ:
bàbá – ohùn kìkì + àárín + ohùn kìkì
kéré – gíga + kìkì
Ìmọ̀ yìí wúlò gidigidi fún kíkà àti kọ̀wé pẹ̀lú àsọyé tó tọ́.
ASA – Ìpàrọ̀jé àti Ìsùnki
Ọmọ Yorùbá gbọ́dọ̀ mọ bí a ṣe ń fi ọgbọ́n yanjú ọ̀rọ̀. Ọ̀kan lára irú ọgbọ́n yìí ni Ìpàrọ̀jé àti Ìsùnki, ohun tí a máa ń lo láti sọ ọ̀rọ̀ ní ọna tó yàtọ̀, tí kò fi ṣàfihàn ìtàn tàbí ìfura rárá.
Ìpàrọ̀jé ni bí ènìyàn ṣe máa ń fi ọgbọ́n fi ọ̀rọ̀ hàn láì sọ ó ní kedere. Ó lè jẹ́ ọ̀nà ìrọ̀rí, àmì, àti àfihàn tí kò fi ọ̀rọ̀ ṣáájú.
Àpẹẹrẹ:
“Tàbí o mọ ìyàwó tuntun tí Adé mú wá?” (nígbà tí a mọ̀ pé Adé ti níyàwó)
“Kò pé kó máa wá…” (bí ẹni pé ẹni tó ń bá sọrọ náà kì í fé kí ẹni yẹn wá)
Ìsùnki jẹ́ ọ̀nà àdákọ tàbí ṣókí ìtàn. Ó lè jẹ́ bí a ṣe fi ọ̀rọ̀ ṣe àfikún tàbí kó dínkù láì parí ohun tí a fẹ́ sọ.
Àpẹẹrẹ:
“Mo dé lójú ọ̀nà, mo rò pé…” (a kò parí, ṣùgbọ́n òun tó fẹ́ sọ ti mọ̀.)
“Kí ni ó ṣẹlẹ̀ sí…?” ( ẹni tó ń sọ̀rọ̀ ti dákẹ́ káàkiri, kí ó jẹ́ pé ẹlòmíràn yóò tú ú)
Ìpàrọ̀jé àti Ìsùnki jẹ́ kókó nínú àṣà Yorùbá, ó fihan ọgbọ́n àti ìtẹ̀sí.
LITIRẸSO – Àwọn Ewì Alóhùn tí ó jẹ́mọ́ Ẹ̀sìn Àbáláyé: Ifá, Ṣàngó Pípè
Bí a ṣe mọ̀ pé litirẹ́sò jẹ́ apá pàtàkì nínú àṣà wa, lónìí a máa kẹ́kọ̀ọ́ ewì alóhùn tí ó jẹ́mọ́ ẹ̀sìn àbáláyé, àyàfi bí wọ́n ṣe ń lo orin àti ewì láti yìn Ọlọ́run, àwọn òrìṣà àti láti fi agbára hàn.
Ifá – Ewì Ọgbọ́n àti Ìmọ̀
Ifá jẹ́ ẹ̀sìn àti orísun ìmọ̀ tó kún fún àkíyèsí àti àpẹẹrẹ ìgbésí ayé. Babaláwo ni ó ma ń sọ ewì yìí, ó sì jẹ́ apá tí a pe ní odù Ifá. Wọ́n máa ń fi kún àdúrà, ìsọ̀rọ̀ àti ìtúnmọ̀ ìtàn ayé.
Àpẹẹrẹ:
“Ifá mo júbà, mo rọ̀ mọ́ o, ẹni tó mọ̀ ọ̀tún, tó mọ̀ òsì…”
Ṣàngó Pípè – Orin Òrìṣà Tó Ní Agbára
Ṣàngó jẹ́ Ọba àti òrìṣà, a sì máa ké sí i pẹ̀lú orin alágbára. Àwọn ewì rẹ̀ kún fún orúkọ rere, agbára àti ìkànsí ipa tó ní.
Àpẹẹrẹ:
“Kábíyèsí Ọba Àrà, alágbára tó ń jó àrá, Ọba tí kì í fọ̀run gbàgbé…”
Àwọn ewì alóhùn yìí jẹ́ ọ̀nà láti fìyìn, gbàdúrà àti darí àwọn ènìyàn.
Ìparí
- A rántí pé fonolọ́jì jẹ́ àkànṣe ohun tí a fi ń sọ̀rọ̀.
- A kọ́ ìpàrọ̀jé àti ìsùnki gẹ́gẹ́ bí ọgbọ́n Yorùbá.
- Àwọn ewì alóhùn tí Ifá àti Ṣàngó jẹ́ apá rẹ̀, fi ẹ̀sìn àbáláyé hàn.
Ìdánwò Kékèké
- Mẹ́nuba méje lára àwọn fawẹ́lì Yorùbá.
- Ṣàlàyé ìtànkálẹ̀ ewì Ifá pẹ̀lú àpẹẹrẹ.
- Kí ni ìpàrọ̀jé àti ìsùnki? Fún un ní àpẹẹrẹ méjì.
- Kí ni ipa ewì Ṣàngó pípè nínú àṣà Yorùbá?
O ṣeun, ọmọ mi, ó dájú pé o ti kọ́ nkankan lónìí. Rántí pé pẹ̀lú Afrilearn, ẹ̀kọ́ yóò máa dùn, tó sì yára mọ́ ọ́ lórí. Kọ́ ẹ̀kọ́ rẹ pẹ̀lú igboyà, tesiwaju lórí ọ̀nà ìmú ọgbọ́n àti àṣà Yorùbá rẹ! Ẹ̀kọ́ míì ń bọ̀, jọwọ kó má ṣòfọ̀!