Atọka Ọ̀rọ̀ (Iru Ọ̀rọ̀ àti Iṣe Tí Wọ́n Ṣe)

Back to: Yoruba SS 1

Ẹ kú ọjọ́ ọmọ Yorùbá !
Ẹ̀yin ọmọ orílẹ̀-èdè Yorùbá, kí l’ọ́mọ kẹ́yìn? Mo dúpé pé o tún wà ní kíláàsì lónìí. Bíi ti ẹni tí ń bá ẹ jọ sọrọ lójoojúmọ́, mo mọ̀ pé o ṣetan láti kọ́ ẹ̀kọ́ tuntun. Ọjọ́ tó dáa yìí, a máa kọ́ nípa akọ́kọ́ gbogbo ẹ̀kọ́ èdè—Atọka Ọ̀rọ̀.

Atọka Ọ̀rọ̀ ni àkọsílẹ̀ ti gbogbo àwọn ọ̀rọ̀ inú èdè ṣe é fọ́. Kò sí gbólóhùn tó wà láì ní ọ̀rọ̀, bẹ́ẹ̀ ni kò sí ọ̀rọ̀ tó yé àkọsílẹ̀ tí kò ní ipa tàbí iṣẹ́.

Kí ni Atọka Ọ̀rọ̀?
Atọka Ọ̀rọ̀ ni àṣàyàn ibi tí ọ̀rọ̀ kọọkan wà nínú èdè, àti iṣẹ́ tí ọ̀rọ̀ náà ń ṣe nínú gbólóhùn. Ọ̀rọ̀ kọọkan ní ipa pàtàkì tí ó ń kó.

Iru Atọka Ọ̀rọ̀ Mẹ́sàn-án:

1. Orúkọ – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń dá orúkọ ènìyàn, ohun, ibi, tàbí ẹranko.
   Àpẹẹrẹ: Bólá, Ilé, Tàbìlì, Ewúrẹ́.

2. Àṣẹ̀ – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń tọ́ka sí ohun tí ènìyàn ṣe tàbí ń ṣe.
   Àpẹẹrẹ: Jẹ, Rìn, Sun, Gbé.

3. Asọyé – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń ṣàlàyé orúkọ tàbí àṣẹ̀.
   Àpẹẹrẹ: Dúdú, Gígùn, Títí, Kékèké.

4. Akọtọ̀ọ́rọ̀ – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń tọ́ka sí ibi, àkókò, iye, tàbí ọna.
   Àpẹẹrẹ: Nílé, Lónà, Nígbà yẹn, Nígbà gbogbo.

5. Ìfarahàn – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń fìdí gbólóhùn múlẹ̀ tàbí fi ìmọ̀lára hàn.
   Àpẹẹrẹ: Kò, Béẹ̀ni, Rárá, Bẹ́ẹ̀ni.

6. Ìsọ̀kanọ̀rọ̀ – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń so ọ̀rọ̀ méjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ pọ̀.
   Àpẹẹrẹ: Àti, Ṣùgbọ́n, Tí, Bí.

7. Ọ̀rọ̀ ìbéèrè – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń béèrè ìbéèrè.
   Àpẹẹrẹ: Tani, Kíni, Níbo, Nígbàwo.

8. Ọ̀rọ̀ amúlò – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń ṣe àlàyé tàbí fún ìmọ̀ nípa àṣẹ̀.
   Àpẹẹrẹ: Màa, Yóò, Tí ń, Má.

9. Ọ̀rọ̀ ìtọ́ka – Ọ̀rọ̀ tí a fi ń tọ́ka sí ohun kan.
   Àpẹẹrẹ: Èyí, Wọ́n, Òun, Àwọn.

Àpẹẹrẹ tí Kò Ṣe Kẹ́yìn
– Mo rí Bólá ní ilé tí ó dúdú yìí.
– “Mo” jẹ́ Ọ̀rọ̀ ìtọ́ka
– “rí” jẹ́ Àṣẹ̀
– “Bólá” jẹ́ Orúkọ
– “nílé” jẹ́ Akọtọ̀ọ́rọ̀
– “dúdú” jẹ́ Asọyé

Ìtẹ̀síwájú Pẹ̀lú Àpẹẹrẹ
Ní gbogbo gbólóhùn tí a bá sọ, a máa rí ọ̀rọ̀ tó wulẹ̀ ń tọ́ka, wí, ṣàlàyé, tabi fi nkan han. Bíi:
– Títí ń sun.
– Ọmọ náà dàbí ẹ̀yà tí ó tóbi.
– Ṣé o mọ̀ ibi tí àwọn ẹranko ń bẹ?

Akopọ
Atọka Ọ̀rọ̀ jẹ́ ọ̀nà tí a fi ń fi ipa tó yàtọ̀ síra hàn nínú gbogbo ọ̀rọ̀ inú gbólóhùn. Ó wúlò fún àlàyé, ìbéèrè, àṣẹ, àti àṣeyọrí ìbánisọ̀rọ̀ pátápátá. Kí a tó lè fi ede lo dáadáa, a gbọ́dọ̀ mọ irú ọ̀rọ̀ tí a ń lo àti iṣẹ́ tí wọn ń ṣe.

Ìdánwò Kékèké
Sọ irú Atọka Ọ̀rọ̀ tó wà nínú gbólóhùn yìí:

1. Tọ́pẹ́ ń kọ́wé.
2. Wọ́n wà nílé.
3. Ṣé o fẹ́unjẹ?
4. Ilé rẹ̀ dáa púpọ̀.
5. Mo máa lọ sí ilé ìyá mi.

Ìtẹ́lọ́run
Ẹ̀yin ọmọ rere, mo mọ̀ pé o lóye ẹ̀kọ́ yìí. Ẹ má ṣe dáwọ̀ kọ́ ẹ̀kọ́ duro. Bí o ṣe ń gbìyànjú, Afrilearn yóò máa bẹ̀rẹ̀ ayọ̀ pẹ̀lú rẹ. Ẹ̀kó yìí máa yọrí sí ògá! Rántí pé ìmúra ní í mú ẹ̀rí yọ. Jẹ́ ká pàdé lórí kókó tó tẹ̀síwájú.