Àwọn Orúkọ Àmọ̀ Tó Wúlò Nínú Èdè Yorùbá

Back to: Yoruba SS 1

Ẹ káàbọ̀ o ọmọ mi onímọ̀ràn
Mo kí ẹ pẹ̀lú inú dídùn. Ó dájú pé o ti jẹun, tí o sì ṣetán láti kó ẹ̀kọ́ tó jẹ́ ti àṣà àti ìmọ̀ Yorùbá tó jinlẹ̀. Lónìí, a yóò mọ oríṣìíríṣìí orúkọ àmọ̀ tí a máa ń lò lédè Yorùbá àti bí a ṣe lè fi wọ́n hàn nínú ọ̀rọ̀ wa.

Kí ni Orúkọ Àmọ̀?
Orúkọ àmọ̀ ni orúkọ tí a fi ń tọka sí ènìyàn tàbí nǹkan lórí bí wọ́n ṣe rí, bí wọ́n ṣe ń ṣe, ibi tí wọ́n wà, àti àwọn àlàyé míì. Orúkọ àmọ̀ jẹ́ apá kan tó ṣe pàtàkì nínú gírámà Yorùbá. Wọ́n ń ṣe iṣẹ́ bíi àkọlé fún ọ̀rọ̀ míì, wọ́n sì máa ń jẹ́ olùfọ̀rọ̀ tó ṣe kedere.

Àwọn Ìrísí Orúkọ Àmọ̀

1. Orúkọ Àmọ̀ Ọmọnìyàn – tó ń tọ́ka sí ènìyàn.
   Àpẹẹrẹ:
   – Tóbi ń ṣeré.
   – Àníké ti lọ sí ọjà.

2. Orúkọ Àmọ̀ Ẹranko – tó ń tọ́ka sí ẹranko.
   Àpẹẹrẹ:
   – Ajá ń ké.
   – Ewúrẹ́ ń jẹ koríko.

3. Orúkọ Àmọ̀ Ilé – tó ń tọ́ka sí ilé tàbí ibi kan.
   Àpẹẹrẹ:
   – Bàbá wà ní ilé.
   – Mo lọ sí ilé ìwé.

4. Orúkọ Àmọ̀ Ohun Èlò – tó ń tọ́ka sí nǹkan tí a fi ọwọ́ kàn.
   Àpẹẹrẹ:
   – Tàbíta wà lórí tábìlì.
   – Mo ní bọ́ọ̀lù.

5. Orúkọ Àmọ̀ Àkókò – tó ń tọ́ka sí àsìkò.
   Àpẹẹrẹ:
   – Ọjọ́ kẹfa ni ìjọsìn.
   – Ó wá lówurọ̀.

6. Orúkọ Àmọ̀ Ọ̀nà – tó ń tọ́ka sí ibi, àgbègbè tàbí ìlú.
   Àpẹẹrẹ:
   – Mo wà ní Ìbàdàn.
   – Ilé wa wà lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.

Kí Lo Jẹ́ Kí A Mọ̀ Wípé Ọ̀rọ̀ Kan Jẹ́ Orúkọ Àmọ̀?
– Ó máa ń jẹ́ orúkọ ẹni, ibi, ohun, àkókò tàbí ẹranko.
– Ó máa ń jẹ́ apá kókó nínú gbolohun.
– Ó lè jẹ́ ẹni tí ń ṣe ìṣe tàbí ẹni tí ìṣe ń kàn án.

Ìtàn Kékèké
Ní ilé ọmọkùnrin kan tó ń jẹ́ Kọ́lá, òjò rọ̀. Kọ́lá bẹ̀rẹ̀ sí í yọ omi kúrò ní pátákó ilé. Ìyá rẹ̀ sọ pé:
– Kọ́lá, fi agbada wọ̀, tí omi kì í bà ọ.
Níbẹ̀, agbada jẹ́ orúkọ àmọ̀ ohun èlò, Kọ́lá jẹ́ orúkọ àmọ̀ ènìyàn, pátákó jẹ́ orúkọ àmọ̀ ibi, òjò jẹ́ orúkọ àmọ̀ ohun àìlèfojúkànsí. Ṣé o rí i pé gbogbo wọn jẹ́ apá gíga tó ṣe pàtàkì nínú ẹ̀dá ọ̀rọ̀ Yorùbá?

Akopọ
Orúkọ àmọ̀ ni ọ̀rọ̀ tí a fi ń tọ́ka sí ènìyàn, ẹranko, ibi, ohun, àti àkókò. Wọ́n jẹ́ kókó nínú gbolohun Yorùbá. Nípa kíkọ mọ bí a ṣe máa lò wọn dáadáa, a lè kọ́ ọ̀rọ̀ tó dáa, tí ó ní ìtúpalẹ̀ àti ìmọ̀ jinlẹ̀.

Ìdánwò Kékèké

1. Kí ni orúkọ àmọ̀?
2. Darúkọ irú orúkọ àmọ̀ méta pẹ̀lú àpẹẹrẹ.
3. Orúkọ àmọ̀ wo ni “Ìbàdàn”?
4. Kọ gbolohun kan tó ní orúkọ àmọ̀ ohun èlò.
5. Tó bá wí pé “Ẹja ń rẹ̀ nípò”, orúkọ àmọ̀ wo ni “ẹja”?

Ìtẹ́lọ́run
Ẹ ṣé ọmọ mi, mo mọ̀ pé o ti lóye orúkọ àmọ̀ dáadáa. Má fọkàn tán sí ẹ̀kọ́ Yorùbá. Pẹ̀lú Afrilearn, a máa bá ọ lọ síbi àṣeyọrí. Maṣe ṣàì wá sí kókó kẹje — ó yóò jẹ́ amúlò òtítọ́!