Ọ̀rọ̀-ìṣe àti Bí a Ṣe Máa Lo Ọ́n Nínú Gbólóhùn

Back to: Yoruba SS 1

Ẹ káàbọ̀ o ọmọ mi atọwọ́dọwọ́!
Mo mọ̀ pé o ṣetan pẹ̀lú ìtara láti kọ́ ẹ̀kọ́ tuntun. Ó ṣe kókó pé ká mọ ọ̀rọ̀-ìṣe, nítorí pé bí a ṣe ń sọ̀rọ̀ lóhun tó ń jẹ́ ká fi hàn pé a mọ ohun tí a ń sọ. Ọ̀rọ̀-ìṣe ló jẹ́ adúróṣinṣin gbolohun. Kò sí gbolohun tó lè pé tí kò bá ní ọ̀rọ̀-ìṣe.

Kí ni Ọ̀rọ̀-Ìṣe?
Ọ̀rọ̀-ìṣe jẹ́ ọ̀rọ̀ tó ń sọ ìṣe tàbí ìgbésẹ̀ tó ṣẹlẹ̀. Ó lè jẹ́ pé ènìyàn tàbí ohun ni ó ń ṣe ìṣe náà. Ní èdè Yorùbá, ọ̀rọ̀-ìṣe maa ń jẹ́ ọkàn gbolohun.

Àpẹẹrẹ Ọ̀rọ̀-Ìṣe Nínú Gbólóhùn:
– Adé ń ṣeré.
– Ẹja ń rẹ̀ ní omi.
– Bàbá mi rá ọkọ̀ lónìí.
– Mo jẹun ní ilé.
– Wọ́n ṣeré ní ogba.

Irú Ọ̀rọ̀-Ìṣe Méjì Pataki

1. Ọ̀rọ̀-ìṣe Gíga (Ìṣe Tó Hàn Tí A Lẹ̀ Rí):
   Wọ́n jẹ́ ìṣe tí a lè fọ́jú rí tàbí gbọ́.
   Àpẹẹrẹ:
   – Sade ń kọrin.
   – Ọmọ náà lọ sí ilé ìwé.
   – Wọ́n sáré lọ sí ọjà.

2. Ọ̀rọ̀-ìṣe Kíkúnú (Ìṣe Tó Wà Lára Tàbí Nínú):
   Ìṣe tí a kì í fọ́jú rí ṣùgbọ́n tí a mọ̀ pé ó wà.
   Àpẹẹrẹ:
   – Adé fẹ́ràn ọmọ yìí.
   – Mo mọ̀ pé ó tọ́.
   – Wọ́n gbàgbọ́ pé Ọlọ́run ń bẹ.

Bí A Ṣe Máa Lò Ọ̀rọ̀-Ìṣe Nínú Gbólóhùn
Ní gbogbo gbólóhùn, ọ̀rọ̀-ìṣe gbọdọ̀ wà. Kò ṣeé yà kúrò. Ó lè wà lẹ́yìn orúkọ àmọ̀ (enìyàn tàbí ohun), tí yóò sì sọ ohun tí orúkọ àmọ̀ náà ń ṣe.

– Ayọ̀ ń jó. → “Ayọ̀” ni orúkọ àmọ̀, “ń jó” ni ọ̀rọ̀-ìṣe.
– Wọ́n ń kọ́ wa. → “Wọ́n” ni ẹni tó ń ṣe, “ń kọ́” ni ọ̀rọ̀-ìṣe.
– Mo fẹ́ wà. → “Mo” ni ẹni tó ń ṣe, “fẹ́ wà” jẹ́ ìfẹ́ àti ìlò.

Àṣàrò Kékèké
Ròyìn bí ọ̀rọ̀-ìṣe ṣe dáa jùlọ fún ẹ̀kọ́. Tó bá jọ pé ẹ̀dá gbolohun kò pé, ó jẹ́ pé ọ̀rọ̀-ìṣe ń bẹ̀rẹ̀.

Ìtàn Kékèké
Ní ọjọ́ kan, Àdúnní lọ sí ogba pẹ̀lú ọ̀rẹ́ rẹ̀, Tàíwò. Wọ́n sáré, wọ́n yọ, wọ́n sì fẹ́yà. Nígbà tí wọ́n dé ilé, ìyá Àdúnní ròyìn pé:
“Ẹ̀yin ọmọ, ẹ jẹun kí ẹ sun.”
Nínú ìtàn yìí, gbogbo ìgbésẹ̀ wọ̀n jẹ́ ọ̀rọ̀-ìṣe.

Akopọ
Ọ̀rọ̀-ìṣe jẹ́ ọkàn gbolohun Yorùbá. Kò sí gbolohun tó pé tí kò bá ní ọ̀rọ̀-ìṣe. Wọ́n sọ ohun tí ènìyàn tàbí ohun ń ṣe. Ọ̀rọ̀-ìṣe lè jẹ́ ìṣe gíga tàbí ìṣe kíkúnú. Bí a ṣe mọ ọ́ dáadáa, a lè kọ́ ọ̀rọ̀ tó dára gan-an.

Ìdánwò Kékèké

1. Kí ni ọ̀rọ̀-ìṣe?
2. Darúkọ ọ̀rọ̀-ìṣe mẹ́ta.
3. Kọ gbolohun méjì tí wọ́n ní ọ̀rọ̀-ìṣe gíga.
4. Kọ gbolohun kan tó ní ọ̀rọ̀-ìṣe kíkúnú.
5. Nínú gbolohun “Túndé ń fọ aṣọ”, kí ni ọ̀rọ̀-ìṣe?

Ìtẹ́lọ́run
Ẹ ṣé o ọmọ mi, mo mọ̀ pé o ti lóye ọ̀rọ̀-ìṣe dáadáa. Má ṣe dawọ ẹ̀kọ́ dúró, pẹ̀lú Afrilearn, a yóò kọ́ gbogbo ohun tí yóò jẹ́ kí o lágbára nínú èdè Yorùbá àti ayé rẹ. Má gbàgbé, o ní agbára kó gbogbo ayé mọrírì rẹ. Ṣe o ṣetan fún kókó kẹjọ?